Devleti Ali Osman eğitim sistemi ile ilgili temeller Selçuklu Devleti’ne kadar dayanır. Ancak Osmanlı Devleti’nin resmi kuruluşu baz alındığı zaman ilk resmi medreselerin İznik’te kurulduğunu not etmemiz gerekir. Osmanlı eğitim sisteminin en önemli özelliği hem İslami ilimlerin hem de astroloji ve matematik gibi diğer müspet ilim türlerinin beraber öğretilmesidir. Ancak teknik ve mesleki eğitimlerle ilgilenen kurumlar Lonca ve Ahi teşkilatları tarafından takip edilir ve yürütülürdü.

Sıbyan ve medreseler mektepleri…

Osmanlı İslam eksenli bir devlet yapısına sahip olduğundan dolayı camii etrafında şekillenen bir hayat pratiği gelişmişti. Osmanlı camilerinin birçoğunda kütüphane, medrese, sıbyan mektebi, aşevi, şifahane gibi ek bölümlerden oluşan bir külliyeyi andırır. Bu külliyelerin sıbyan mektebi olarak anılan kısımlarından ilkokul bilgileri ve okuma yazma öğretilirdi. Medrese ise, günümüz yükseköğrenimine karşılık gelen ve müderrislerin eğitimci olarak bulunduğu kurumdu.

Askeri ve siyasi eğitim

Osmanlı güçlü ve yetenekli bir orduya sahipti. Orduya asker kazandırmak ve askerlerin eğitimini sağlamak için görevlendirilen teşkilat ise, Acemioğlanlar olarak isimlendirilen kurumdu. Kurumun zorlu eğitim müfredatını tamamlayan askerler merkezi orduda görev alma hakkını elde eder, diğer eyaletlerdeki ordulara katılım hakkı kazanırlardı. Devlet adamı yetiştirmek için siyasi eğilimli eğitimler ise, Osmanlı Saray’ında verilirdi. Bu eğitimler, Enderun Mektebi denilen kurum tarafından sağlanır ve buradan icazet alan kişiler devlet kadrolarında çalışma hakkı kazanırdı.

Osmanlı eğitimin temeli medreseler…

Osmanlı Devleti’ndeki alimlerin birçoğu medrese kökenlidir. Medresede, hem dini ilimler alanında uzman hem de müspet ilimlerde başarılı kişiler icazet almıştır. Osmanlı yönetiminde de ağırlıklarını hissettiren medrese mezunları kimi zaman Fatih’in hocası, kimi zamanda Şeyhülislam olarak vazife alan kişilerden oluşmuştur. Fatih Sultan Mehmet’i yetiştiren Akşemsettin, hem bir kimyager hem de din alimi idi.

Osmanlı medresesindeki düstur ve eğitim modelini özetleyen en iyi söz şudur: Burada balığa uçmak, kuşa da yüzmek öğretilmez. Bu anlayışla herkesin yeteneğine ve ferasetine göre esnek eğitim modelini benimseyen Osmanlı medreselerinde temel ve herkesin okuması gereken, seçim hakkına tabi tutulmayan dersler İslami ilimlerdi.